Publikacje

STABILIZACJA - CZĘŚĆ TEORETYCZNA

W fizjoterapii, zwłaszcza w ostatniej dekadzie, można zaobserwować dynamiczny rozwój sposobów postępowania poprawiających stabilizację lędźwiowego odcinka kręgosłupa oraz miednicy. Naukowcy przedstawiali różne opinie na temat tego zagadnienia. Wiele z nich zyskało ogromną popularność, zarówno u klinicystów, jak i instruktorów sportów siłowych czy fitness. Zaczęto baczniej zwracać uwagę na prawidłowe ustawienie miednicy i kręgosłupa oraz na optymalną interakcję pomiędzy mięśniami niezbędnymi do kontroli i ochrony stawów, podczas uprawiania aktywności fizycznej.
 
Poddano wątpliwościom zwyczajowe wzmacnianie gorsetu mięśniowego i zaczęto programować rehabilitację według nowoczesnych metod fizjoterapeutycznych, uwzględniając przy tym pracę mięśni globalnych i lokalnych. Szczególną uwagę zwrócono na mięsień poprzeczny brzucha. Zauważono, iż aktywuje się przed wykonaniem zadania ruchowego (sprzężenie wyprzedzające) oraz, że jego aktywność maleje przy dysfunkcji odcinka biodrowo – lędźwiowo – miedniczego.
 
Pojawiło się również wiele teorii tłumaczących działanie kompleksu lędźwiowo – miedniczego. Panjabi sformułował teorię 3 podsystemów: biernego, czynnego i nerwowego. Bergmark opisał mechanizm działania mięśni lokalnych i globalnych. Jego tezę uzupełniła grupa badaczy z KineticControl na czele z M. Comerfordem.
 
 
Koncepcja M. Panjabiego
 
M. Panjabi postrzega rolę poszczególnych ogniw wchodzących w skład narządu ruchu człowieka w trojaki sposób. Pierwszą z opisywanych funkcji jest możliwość ruchowa, czyli zapewnienie możliwości przemieszczania się względem siebie części kostnych wchodzących w skład ogniwa. Następnym zadaniem jest transmisja obciążeń mechanicznych, a ostatnim – ochrona tkanek miękkich położonych w głębszych partiach organizmu. Jednoczesne wykonanie dwóch pierwszych zadań może wydawać się trudne, ponieważ przenoszenie obciążenia powinno odbywać się w warunkach stabilnych, co koliduje z koniecznością zachowania mobilności układu. Można więc zadać pytanie: Jak organizm radzi sobie z połączeniem pozornie przeciwstawnych funkcji?
 
Według koncepcji Panjabiego, system stabilizacyjny nie jest jednolity, lecz składa się z kilku podsystemów. Ich synergistyczne działanie prowadzi do osiągnięcia dynamicznej stabilizacji. Pierwszym z nich jest podsystem bierny, który składa się z elementów nie mających możliwości skrócenia swojej długości. Jest on złożony ze struktur kostnych, struktur stawowych oraz z więzadeł, krążków międzykręgowych, torebek stawowych, łąkotek. Stanowią go także pasywne właściwości mechaniczne tkanki mięśniowej (pasywność i lepkość). Drugi z podsystemów określany jest mianem „podsystemu czynnego”. Składają się na niego mięśnie, a dokładniej ich aktywne właściwości mechaniczne. Trzeci nazywany jest podsystemem kontroli nerwowej. Zbiera on informacje z obwodowych receptorów, analizuje, moduluje i wysyła informacje zwrotne do efektorów narządu ruchu. Wszystkie te podsystemy tworzą nierozerwalną całość i zapewniają prawidłowe funkcjonowanie stawów.
 
Mięśnie lokalne i globalne
 
Podział na mięśnie lokalne i globalne wprowadził Bergmark w 1989 roku. M. Comerford wraz z grupą badaczy z Kinetic Control w 2000 roku rozbudowała jego teorię, dzieląc wszystkie mięśnie na trzy grupy: lokalne stabilizatory, globalne stabilizatory i globalne mobilizatory.
 
  • Lokalne stabilizatory utrzymują aktywność na stałym niskim poziomie we wszystkich pozycjach stawu, niezależnie od jego kierunku. Gdy pojawia się zaburzenie, mięśnie te mają tendencję do hamowania swojej pracy. Należą do nich m.in. mięsień obszerny przyśrodkowy, głębokie zginacze szyi i mięsień poprzeczny brzucha.
  • Globalne stabilizatory uaktywniają się w określonych kierunkach ruchu w stawie. Zazwyczaj aktywują się podczas ruchów rotacyjnych i w czasie kontroli pracy ekscentrycznej. W momencie dysfunkcji ulegają wydłużeniu i osłabieniu. W tej grupie znajdują się m.in. mięsień pośladkowy średni, powierzchowna warstwa mięśnia wielodzielnego oraz zewnętrzne i wewnętrzne mięśnie skośne brzucha.
  • Globalne mobilizatory wywołują ruch w stawie w określonym kierunku, szczególnie podczas pracy koncentrycznej. Ulegają skróceniu i nadmiernemu napięciu w trakcie wystąpienia dysfunkcji. Należą do nich m.in.: głowa prosta mięśnia czworogłowego uda, mięśnie kulszowo – goleniowe oraz dźwigacz łopatki.
Należy nadmienić, iż mięśnie mogą być sklasyfikowane w dwóch kategoriach. Przykładem może być mięsień zębaty przedni i mięsień długi szyi. Uważa się je również za stabilizatory lokalne. Mięsień podłopatkowy może być stabilizatorem zarówno lokalnym i globalnym.
 
Prawidłowo funkcjonujący mięsień wymaga odpowiedniej siły, długości i koordynacji mięśniowej, gdyż nie pracuje on w sposób wyizolowany. Jego prawidłowa funkcja zależy od mięśni antagonistycznych oraz bliższych i dalszych grup mięśniowych. Z tego względu dysfunkcja jednego mięśnia może mieć wpływ na cały układ mięśniowo szkieletowy.
 
Stabilizacja lędźwiowego odcinka kręgosłupa
 
Na podsystem kontroli biernej w odcinku lędźwiowym kręgosłupa składają się elementy kostne (kręgi z odpowiednio ustawionymi powierzchniami stawowymi stawów międzywyrostkowych umożliwiające i zarazem ograniczające ruchy w odpowiednich kierunkach, krążki międzykręgowe, torebki stawów międzywyrostkowych i więzadła: żółte, podłużne przednie i tylne, nadkolcowe i międzykolcowe, międzypoprzeczne, powięź piersiowo – lędźwiowa i pasywne właściwości mechaniczne mięśni.
 
Zainteresowanie naukowców budzi podsystem kontroli czynnej. Nowoczesne podejście do zagadnienia czynnej stabilizacji przedstawia teoria mięśni lokalnych i globalnych. Mięśniami lokalnymi, w przypadku odcinka lędźwiowego, będą mięśnie, które przyczepiają się bezpośrednio do kręgów. Dzięki bezpośredniemu działaniu, mają duże możliwości zwiększania sztywności segmentu oraz redukowania zakresu strefy neutralnej. Natomiast mają bardzo małe możliwości w generowaniu ruchów rotacyjnych. Charakterystyczne dla nich jest długie utrzymywanie niewielkiego napięcia. Mięśnie globalne nie wpływają bezpośrednio na stabilność ruchową danego segmentu kręgosłupa. Położone są w pewnej odległości od niego i mają możliwość generowania wysokiego momentu obrotowego kręgosłupa.
 
Mięśniami w odcinku lędźwiowym, które Bergmark zaliczył do grupy mięśni lokalnych, : mięsień poprzeczny brzucha oraz wielodzielny odcinka lędźwiowego. Natomiast w grupie mięśni globalnych wymienił mięśnie: prosty i skośne brzucha, czworoboczny lędźwi oraz prostownik grzbietu.
 
Można wyróżnić dwie warstwy mięśnia wielodzielnego: część głęboką o charakterystyce tonicznej oraz część powierzchowną, bliższą mięśniom fazowym. Mięsień wielodzielny generuje 2/3 siły koniecznej do zwiększenia sztywności danego segmentu kręgosłupa. Pobudzenie mięśnia poprzecznego brzucha niezależne jest od kierunku ruchu, więc wątpliwy jest jego wkład w wytwarzanie momentów obrotowych. Dlatego skrystalizowała się idea, która przypisała ten mięsień specyficznie do zadań stabilizacyjnych. Istotną informacją okazał się fakt, iż mięsień poprzeczny brzucha uaktywnia się 24 ms szybciej niż mięśnie powierzchowne. Podobną sytuację opisali australijscy badacze w przypadku dynamicznych ruchów kończyn. Podczas obserwacji tego procesu stwierdzono, że mięsień poprzeczny brzucha aktywuje się przed zadaniem ruchowym, aby zapewnić optymalne warunki dla pracy odcinka lędźwiowego kręgosłupa.
 
Mięsień poprzeczny brzucha może działać na odcinek lędźwiowy, zwiększając ciśnienie w jamie brzusznej. Warunkiem jest jednak szczelne zamknięcie wszystkich możliwych „ujść”. Dlatego zainteresowano się mięśniami dna miednicy oraz przeponą. Okazało się, że mięśnie dna miednicy pracują w synergii z mięśniem poprzecznym, każdorazowo i automatycznie odpowiadając na jego napięcie, a nawet wyprzedzając je. Ta automatyzacja jest bardzo ważna, aby mięśnie dna miednicy oraz przepony moczowo – płciowej zabezpieczyły zawartość jelit oraz układu moczowego przed niekontrolowaną defekacją lub mikcją, jeszcze przed zwiększeniem ciśnienia śródbrzusznego. Podobne obserwacje dotyczą przepony. Klaruje się więc nowoczesny pogląd na temat czynnego systemu stabilizacji w postaci cylindra mięśniowego, którego ścianami są mięśnie lokalne i globalne, dno tworzą mięśnie dna miednicy, a pokrywę przepona.
 
Aktywność fizyczna
 
W związku z rozwojem cywilizacji nasz organizm został pozbawiony naturalnej potrzeby aktywności ruchowej. Bóle kręgosłupa, w znacznej mierze, wynikają z mało aktywnego trybu życia, wykonywanej pracy oraz nieznajomości zasad ergonomii wysiłku.
 
Kręgosłup człowieka zaprogramowany został do ciągłego ruchu. Dzisiejszy człowiek prowadzi bierny styl życia – przeciwstawny jego prawdziwej naturze. Nie wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że siedząc, trzykrotnie bardziej obciążamy nasz kręgosłup niż stojąc. Osłabiony brakiem ruchu i często nadmierną masą ciała gorset mięśniowy nie pionizuje w odpowiedni sposób kręgosłupa człowieka. Pogłębiające się deformacje wywołują bóle kręgosłupa będące sygnałem ostrzegawczym. Człowiek zagłusza często te sygnały za pomocą leków, wyłączając informacje, a nie usuwając przyczyny bólu.
 
Często powtarzające się patologiczne procesy toczące się w kręgosłupie są trudne do wyleczenia. Mogą one wyłączyć człowieka z codziennej aktywności lub utrudnić mu poruszanie. Bóle kręgosłupa nasilają się z wiekiem, a jednocześnie obniża się wiek ich powstawania tj. coraz młodsi osobnicy odczuwają te dolegliwości.
 
Bólom tym można zapobiec i jest to znacznie prostsze niż leczenie. Dlatego też za przykładem USA i krajów skandynawskich, w Niemczech zaczęto tworzyć specjalne „szkoły kręgosłupa”. Ich działalność nastawiona jest na zapobieganie ujemnemu wpływowi cywilizacji na kręgosłup.
 
Właściwie dobrana aktywność fizyczna zapobiega bólom kręgosłupa. Oddziałuje na wszystkie narządy naszego organizmu, a zwłaszcza narząd ruchu, poprawia kondycję, mobilizuje, łagodzi napięcie, zarówno fizyczne jak i psychiczne. Ruch jako jedna z metod zapobiegania potencjalnym chorobom kręgosłupa, zwłaszcza u osób z wrodzonymi wadami może występować w różnych formach. Powinien być odpowiednio dobrany: w zależności od wieku, rodzaju pracy zawodowej, warunków życia i stanu zdrowia, indywidualnych upodobań.
 
Podczas aktywności fizycznej CUN cały czas jest stymulowany. Jak tylko mięśnie, więzadła albo stawy zostaną obciążone bądź wykonają pracę, wysyłana jest informacja do OUN. Bazując na wcześniejszych informacjach OUN automatycznie wysyła impuls zwrotny z informacją, odnośnie napięcia i pozycji mięśni, więzadeł i stawów. 
 

Propriocepcja

Pojęcie propriocepcji po raz pierwszy opisane zostało przez Charles'a Sherrington'a w 1906 roku, jako „układ proprioceptywny”. Omówił on mechanizm, w którym informacje aferentne z proprioreceptorów umieszczonych w polu prioprioceptywnym wpływają na świadome czucie pozycji i ustawienie elementów układu kostno-stawowego. Propriocepcja jest tworzona dzięki informacji czuciowej zebranej przez mechanoreceptory. Definicja ta obejmuje z założenia tylko aspekt czuciowy. W dzisiejszych czasach ewoluowała i brzmi: system proporioceptywny obejmuje złożoną interakcję czuciowych i ruchowych dróg układu nerwowego. Jednym z przypuszczeń, leżących u podstaw obu definicji, jest to, że napływające informacje czuciowe przetworzone przez ośrodkowy układ nerwowy nie są w żadnym stopniu zakłócane. W przypadku urazu, który zaburza informacje wejściowe z mechanoreceptorów, funkcja proprioceptywna może ulec zakłóceniu i powodować w końcowym efekcie zaburzenie ruchu.

Elementy czuciowe w systemie nerwowo – mięśniowym nazywane są mechanoreceptorami. W zależności od ich umiejscowienia wyróżnia się 3 kategorie: receptory stawowe, skórne i mięśniowe


Receptory stawowe

  • Ciałka Ruffiniego są wolno adaptującymi się receptorami, które wysyłają zwalniającą odpowiedź na stałą stymulację. Mają niski próg aktywacji. Pobudzane są zarówno w warunkach statycznych jak i dynamicznych. Dzięki temu, ciała Ruffiniego mogą sygnalizować ułożenie stawu, ciśnienie wewnątrzstawowe, oraz amplitudę i prędkość ruchu danego stawu.
  • Aparaty Golgiego znajdują się w ścięgnach. Charakteryzuje je wolna adaptacja, mają wysoki próg pobudliwości i aktywne są tylko podczas dynamicznych zmian ułożenia stawu. Zarówno umiejscowienie, jak i wysoki próg pobudliwości tych receptorów sprawia, iż są w stanie wyczuć skrajne zakresy ruchu fizjologicznego.
  • Ciałka końcowe Paciniego to szybko adaptujące się receptory stawowe. Są bardzo czułe na bodźce mechaniczne o małej intensywności i aktywują się tylko podczas ruchu w stawie.
  • Wolne zakończenia nerwowe są rozmieszczone zazwyczaj w większości struktur stawowych. Zazwyczaj nie wykazują aktywności, chyba że zostaną pobudzone przez „szkodliwe” bodźce. Wtedy bardzo wolno przystosowują się do statycznego i dynamicznego ustawienia stawu.

Receptory skórne

Informacje czuciowe z receptorów skórnych przetwarzane są w OUN razem z informacjami receptorów występujących w stawach i mięśniach. Mają za zadanie przekazać informację na temat położenia stawu w przypadku, kiedy skóra jest rozciągnięta. Brak jednak danych wskazujących na wpływ tych receptorów na stabilizację stawów.

Receptory mięśniowe

  • Wrzecionka mięśniowe składają się z 3 elementów: intrafuzalnych włókien mięśniowych, aksonów czuciowych obejmujących włókna intrafuzalne, które w wyniku drażnienia przekazują informacje drogami aferentnymi do Ośrodkowego Układu Nerwowego i aksonów ruchowych, pobudzających włókna intrafuzalne oraz regulujących czucie wrzecion mięśniowych. Główne aksony czuciowe z wrzecion mięśniowych wytwarzają monosynaptyczne połączenia z alfamotoneuronem w brzusznych korzeniach rdzenia kręgowego, co umożliwia pobudzenie mięśnia, tam gdzie wrzeciona są ulokowane. Na tej podstawie powstaje odruch na rozciąganie. Włókna mięśniowe unerwione są również przez motoneurony gamma. Czułość włókien mięśniowych jest stale przez nie modyfikowana co, pozwala wrzecionom funkcjonować nieprzerwanie podczas trwania skurczu lub w trakcie zmiany długości mięśnia. Wyjścia nerwów czuciowych z wrzecion mięśniowych mają niski próg pobudliwości, adaptują się powoli oraz informują o pozycji stawu podczas ruchu w jego pełnym zakresie.
  • Aparaty Golgiego znajdują się w przejściu mięśniowo – ścięgnistym, a także szeregowo w włóknach ekstrafuzalnych i ścięgnach. Zwiększone natężenie informacji aferentnych z tych receptorów doporowadza do hamowania neuronów ruchowych unerwiających mięśnie, które poddane były rozciąganiu z powodu pracy mięśni antagonistycznych. Ta pętla reakcji nazywana jest odwróconym odruchem na rozciąganie. Badanie aktywności gorsetu mięśniowego bazujące na wciąganiu dolnej części brzucha ma na celu sprawdzenie, czy występuje automatyczna aktywacja współskurczu mięśniowego.

Propriocepcja poprzez zbieranie informacji z całego systemu nerwowego jest czymś w rodzaju odbiornika, który zapewnia odpowiednią kontrolę motoryczną. Odgrywa ważną rolę podczas wykonywania wszelkich ruchów, ocenia ułożenie elementów stawowych przed oraz w trakcie ruchu.

---------

Opracowane na podstawie źródeł naukowych.

Autor

Marek Pośpiech
Marek PośpiechFizjoterapeuta

INNE ARTYKUŁY AUTORA

PRZYŚPIESZENIE LECZENIA KONTUZJI - PROTOKÓŁ RICE

Protokół RICE, to zbiór kilku prostych działań, które mogą być wykonane bez specjalistycznego sprzęt..

BOLĄCY BARK - ROTATORY

Kontuzje stożka są naprawdę różne. Może wystąpić zapalenie, naderwanie i zerwanie. Zerwanie oczywiśc..

KILKA SŁÓW O BUTTWINK

Zostałem poproszony o napisanie artykułu o likwidowaniu wyżej wspomnianego zjawiska, czyli buttwink'..

ĆWICZYĆ Z PASEM CZY BEZ?

Człowiek widząc bardziej doświadczonych, większych i silniejszych sportowców ćwiczących w pasach lęd..

ROZGRZEWKA PRZED TRENINGIEM W TEORII

Niektórzy wykonują ją z przyzwyczajenia, inni, bo tak im kazano. Większość ćwiczących łączy wspólna ..

ZOBACZ TAKŻE

WSPÓŁCZESNA DEFINICJA DOPINGU

Etymologia słowa doping nie została ostatecznie wyjaśniona. Badacze wskazują na dwie możliwości. Wed..

TRENUJ JAK TRÓJBOISTA, WYGLĄDAJ JAK KULTURYSTA

Na temat trójboju siłowego powstało wiele mitów. Najczęściej spotyka się takie oto opinie: n..

ENERGETYKA WYSIŁKU FIZYCZNEGO: Przemiany fosfagenowe

Wysiłki krótkiego czasu, prowadzone z maksymalną intensywnością, takie jak bieg na 100m, pływanie na..

Ćwiczenia na poniedziałek - WYCISKANIE LEŻĄC

Wszyscy znamy ten ból kiedy przychodzi poniedziałek i musimy swoje odczekać, aby dostać się do ławec..

PIECZYWO PEŁNOZIARNISTE A PIECZYWO BIAŁE

W swojej pracy jako trener, jak i w pracy nad samym sobą, jako zawodnik spotykam różnych ludzi. Ludz..